Δωδεκάδελτος: Ελεύθερη απόδοση των Δέλτων Ι, ΙΙ & ΙΙ

Το 509 π.Χ. τελειώνει η περίοδος της βασιλείας τελείωσε, καθώς η εξέγερση των πατρικίων κρίνεται επιτυχής. Οι Ετρούσκοι απομακρύνονται από την Πολιτεία και το νέο πολίτευμα ήταν η Δημοκρατία (Res publica).  Έμοιαζε ωστόσο με αριστοκρατικό καθεστώς, αφού την εξουσία είχαν πλέον οι Πατρίκιοι. Τους επόμενους δυο αιώνες η Ρώμη κλυδωνίζεται από κοινωνικούς αγώνες μεταξύ των Πατρικίων και των Πληβείων. Οι Πληβείοι αγωνίζονταν για να αποκτήσουν πολιτικά δικαιώματα. Στις αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ. αναδείχτηκε ένας νέος θεσμός, οι «Δήμαρχοι». Οι αιρετοί αυτοί είχαν ως κύριο έργο την προστασία των Πληβείων από τις αυθαιρεσίες των Πατρικίων. Είχαν την δύναμη του veto επί του νομοθετικού έργου. Στα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ., οι Πληβείοι πέτυχαν την κωδικοποίηση του εθιμικού δικαίου (Δωδεκάδελτος), αποτρέποντας έτσι τις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων.

Ο Δωδεκάδελτος κρίνεται ως ένα μακρόβιο νομοθέτημα του 5^ου αιώνα π.Χ. και ίσχυε μέχρι και την εποχή του Ιουστινιανού, αν και αρκετές πρόνοιες του εγκαταλείφθηκαν και ξεπεράστηκαν γρήγορα. Όπως είδαμε η κυρίως αιτία για την γέννηση του ήταν η διαμάχη μεταξύ πατρικίων και Πληβείων, με τους δεύτερους να διαμαρτύρονταν για την αυθαιρεσία των αρχόντων.

Η Σύγκλητος, λοιπόν, αναθέτει σε Επιτροπή τη μελέτη άλλων έννομων τάξεων της Αθήνας, της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας.¹ Μέχρι και το 451 π.Χ., Η Συνέλευση (lex lata) ορίζει Επιτροπή. Αυτή την φορά αποκλειστικά αποτελούνταν από Πατρίκιους και με στόχο τη σύνταξη του κώδικα. Κατά την περίοδο σύνταξης τους έπαψαν προσωρινά όλες οι άλλες Δικαϊκές Αρχές της Ρώμης και στην Επιτροπή αυτή ανατέθηκαν προσωρινά όλες οι κρατικές εξουσίες.

Το έργο αρχικά αποτελούνταν από δέκα Δέλτους (πινακίδες), ωστόσο κρίθηκε ότι το έργο ήταν ελλειπές και ορίστηκε νέα Επιτροπή, αυτή την φορά τόσο από Πατρίκιους όσο και από Πληβείους, οι οποίοι συνέταξαν ακόμα δύο Δέλτους. Μετά την ολοκλήρωση του εγχειρήματος, ο Δωδεκάδελτος Νόμος δημοσιεύθηκε στη Ρωμαϊκή Αγορά (Forum Romanum).

Αν και δε σώθηκε ακέραιος, από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι περιελάβανε: διατάξεις οικογενειακού δικαίου (όπως προϋποθέσεις σύναψης γάμου & διαζυγίου), διατάξεις εμπράγματου δικαίου (ορισμός εμπράγματων δικαιωμάτων, μεταβίβαση κυριότητας, παραγραφή), διατάξεις αστικού δικαίου (γνωρίζουμε μόνο την προσωπική εγγύηση για χρηματικό δάνειο και τη δημιουργία ενοχικής σχέσης).

Το εντυπωσιακό είναι ότι εντοπίζονται και ρυθμίζεις και για τις αδικοπραξίες (delicta private), κυρίως αδικήματα κατά προσώπου και περιουσίας. Ωστόσο υπήρχαν και κληρονομικά σημεία, όπως η διαθήκη και εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή.²

Επίσης εντοπίζονται διατάξεις για τα δημόσια και ποινικά αδικήματα (criminal publica). Ενδεικτικά αναφέρονταν σε ανθρωποκτονία, εμπρησμό, ψευδομαρτυρία, μαγεία (ερμηνεύονταν ως αδίκημα κατά του κοινωνικού συνόλου), απαγόρευση ταφής νεκρού μέσα στην πόλη, απαγόρευση νυκτερινών συναθροίσεων, υποχρέωση θανάτωσης νεογνών με σοβαρές παραμορφώσεις.

Οι δύο τελευταίες και μεταγενέστερες Δέλτοι (πινακίδες) του νόμου ήταν προϊόν πολιτικών διαπραγματεύσεων μεταξύ πατρικίων και Πληβείων. Στους Πληβείους αναγνωρίζεται πια το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, απαγορεύτηκε η θανάτωση προσώπου χωρίς δίκη. Μάλιστα κατοχυρώθηκε η δυνατότητα όσων καταδικάστηκαν σε θάνατο ή βαριές σωματικές ποινές να προσφεύγουν στην κρίση του λαού. Επιπλέον υπάρχουν κυρώσεις για τους πάτρωνες που δεν συνδράμουν το πρόσωπο με το οποίο συνδέονται με πελατειακή σχέση.

Υπάρχουν ερμηνευτικές διατάξεις, καθώς παρατηρούμε και την αρχή σύμφωνα με την οποία ο νεότερος νόμος καταργεί τον παλαιότερο. Ωστόσο με πολύ αυστηρές προϋποθέσεις, επί τροχάδην αυτή η αρχή εφαρμόστηκε περιορισμένα. Για παράδειγμα δεν θα εφαρμόζονταν σε θεμελιώδεις διατάξεις του ρωμαϊκού δικαίου, παρά μόνο σε θέματα ρυθμιζόμενα από το νέο νόμο και γενικότερα η αρχή δεν θα είχε αναδρομική ισχύ.

Ως βάση της ακόλουθης ελεύθερης απόδοσης επιλέχθηκε το κείμενο της Constitution Society με έδρα το San Antonio στο Texas και η οποία είναι δημοσίως προσβάσιμη (link).