Οι εξ’ αίματος συγγενείς, τα δικαιώματα επιζώντων συζύγων και ο θεσμός της Συνεισφοράς

Βάση ερμηνείας του άρθρου 4 κεφ195 η διαδοχή προσώπου σε κληρονομιά μπορεί να γίνει με τους εξής 3 τρόπους: i) Μέσω Διαθήκης ii) Μέσω του Νόμου ή iii) Και με τα δύο μαζί.

Μέσω διαθήκης

Η ρητή βούληση του αποβιώσαντα αποτυπώνεται στο έγγραφο της διαθήκης του, αναφέροντας ποιοι θα τον κληρονομήσουν και με ποιο τρόπο θα γίνει η διανομή της περιουσίας του. Το δικαίωμα αυτό όμως δεν είναι απεριόριστο διότι ο Νομοθέτης έχει θεσπίσει περιορισμούς στην περίπτωση που ο αποβιώσαντας αφήνει πίσω κατιόντες, σύζυγο ή γονείς. Η δικλείδα ασφαλείας του νομοθέτη ονομάζεται νόμιμη μοίρα. Αρκετά σημαντική ρύθμιση διότι μέσω του θεσμού αυτού οι συγγενείς εξ’ αίματος ανεξάρτητα από την βούληση του διαθέτη καλούνται σε κληρονομική διαδοχή του τελευταίου εκτός της περίπτωσης που κριθούν ανάξιοι¹. Στο Κυπριακό κληρονομικό δίκαιο «δεν αναγνωρίζεται απεριόριστο δικαίωμα διάθεσης της περιουσίας κάποιου προσώπου με διαθήκη, αλλά περιορισμένο δικαίωμα διάθεσης με διαθήκη, μόνο της διαθέσιμης μοίρας της κληρονομιάς²».

Μέσω του Νόμου

Διαδοχή μέσω του νόμου είναι η περίπτωση στην οποία ο αποβιώσαντας πέθανε χωρίς διαθήκη ή η διαθήκη του ματαιώθηκε στο σύνολο της για τον οποιοδήποτε λόγο. Εδώ πηγάζουν οι πρόνοιες της αναγκαστικής διαδοχής δηλαδή της νόμιμης μοίρας που δικαιούνται οι συγγενείς εξ’ αίματος του αποβιώσαντα. Και οι δύο αυτές κατηγορίες, μπορούν να συντρέχουν μαζί.

Μέσω Διαθήκης & του Νόμου

Όπως ήδη αναφερθήκαμε ανωτέρω η βούληση του διαθέτη δεν είναι απεριόριστη. Ο νομοθέτης προστατεύει τον θεσμό της οικογένειας και θέτει περιορισμούς στο δικαίωμα αυτό δημιουργώντας τον θεσμό της αναγκαστικής διαδοχής. Θέτει το όριο του διαθέσιμου ποσού επι της ολικής περιουσίας ως ένα φραγμό σε περίπτωση αλόγιστης συμπεριφοράς εκ μέρους του διαθέτη για να μην αδικηθούν τα πρόσωπα αυτά που είναι η στενή οικογένεια του αποβιώσαντα. Δηλαδή του επιτρέπει να διαθέσει μέχρι ένα συγκεκριμένο ποσοστό μέσω διαθήκης, ανά περίσταση πάντα, το υπόλοιπο ποσό ήταν η νόμιμη μοίρα που πάλι μοιραζόταν ανά περίσταση στους συγγενείς εξ’ αίματος.

Η διαθέσιμη μοίρα – μέρος της περιουσίας για τον καθορισμό της αξίας της κρίσιμο χρονικό σημείο είναι «η ημέρα του θανάτου του διαθέτη και όχι η ημέρα εκτέλεσης της διαθήκης ή η ημέρα επικύρωσης της από το Δικαστήριο³». Το διαθέσιμο μέρος της περιουσίας υπολογίζεται στην καθαρή αξία της κληρονομιάς δηλαδή εκτός των όποιων τυχόν επιβαρύνσεων. Σημαντικό ότι στην Κύπρο πρόσωπο που θα κληθεί σε κληρονομική διαδοχή αποκλείεται να κληρονομήσει οποιαδήποτε χρέη του αποβιώσαντα. Εδώ καλείται ο διαχειριστής της διαθήκης να ενεργήσει ως fiduciary του αποβιώσαντα να αποπληρώσει όλα τα έξοδα και χρέη της περιουσίας και έπειτα από το ποσό που θα μείνει θα μπορέσουμε να προσδιορίσουμε το διαθέσιμο δηλ. αυτό που μπορούσε να διαθέσει μέσω διαθήκης, το υπόλοιπο που του θέτει περιορισμό της νόμιμης μοίρας ο νόμος θα το αναλύσουμε κατωτέρω.

Στις περιπτώσεις όπου είτε ο αποβιώσαντας δεν τήρησε τον κανόνα για το διαθέσιμο μέρος της κληρονομίας με συνέπεια να συμπεριλάμβανε μικρότερα μερίδια από ότι έπρεπε, είτε δεν συμπεριέλαβε καθόλου τα πρόσωπα που είναι αναγκαστικοί μεριδιούχοι του, εκτός αν κριθούν ανάξιοι, κατιόντες, σύζυγο ή γονείς αυτό δεν συνιστά ακύρωση της διαθήκης ή της κληροδοσίας. Αναλαμβάνουν δράση τα άρθρα 41 και 44 του κεφαλαίου 195 για διανομή των μεριδίων της νόμιμης μοίρας.