Το κοινοδικαιικό οπλοστάσιο για το bullying

Παρατηρώντας τις κοινωνίες σε βάθος χρόνου διαπιστώνουμε μία ραγδαία εξέλιξη σε όλους τους τομείς. Λόγου χάρη στην ενημέρωση ή πιο γενικά σε κάθε μορφή επικοινωνίας, οι οποίες είναι πλέον πολυάριθμες, οφείλουμε να αποδώσουμε το δίκαιο μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί, θέτοντας ως παράδειγμα τη δημιουργία λανθασμένων στερεοτύπων, τα οποία με τη σειρά τους ευνοούν το σχηματισμό λανθασμένων συμπεριφορών, καθώς επιδίδονται σε έναν πρωτοφανή μαραθώνιο προβολής μεγάλης ποσότητας αφιλτράριστου περιεχομένου.

Το διαδίκτυο από την άλλη, το μάλλον επικρατέστερο μέσο επικοινωνίας στις προηγμένες τεχνολογικά κοινωνίες¹, αρχικά χαρακτηριζόταν από στατικότητα καθώς το περιεχόμενο σπανίως άλλαζε.  Έξαλλου τότε το προνόμιο της διαχείρισης και παραγωγής ψηφιακού περιεχομένου το είχαν συγκεκριμένοι οργανισμοί και ομάδες, πιθανόν απλώς μερικές εκατοντάδες δεκάδες σε όλο τον κόσμο.

Εν συνεχεία και με την έλευση του Web 2.0 η στατικότατα αυτή άλλαξε και οι γλώσσες δυναμικού προγραμματισμού άρχισαν να ωριμάζουν. Η μετάβαση στην εποχή, όπου διαχειριστές αποτελούσαν πολυάριθμα σχήματα κάθε λογής έφτασε. Ο κόσμος μέσα από τους ογκώδεις ιστότοπους κατέληξε να συγκεντρώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αρχικά είχαν την μορφή ενός συνηθισμένου site με μια απλοϊκή προσέγγιση της αμφίδρομης θέασης, διαχείρισης και παραγωγής ή επαναπροβολής περιεχομένου. Πλέον ο κάθε χρήστης απλώς με την δημιουργία ενός λογαριασμού στα μέσα αυτά μπορεί να προβάλλει οποιαδήποτε φύση «ψηφιακής πράξης» έναντι κάθε οπτικοακουστικής πληροφορίας υλικού.

Βάσει των ανωτέρω, η πρώτη μας προβληματική είναι, αν πράγματι μπορεί να υπάρχει η μέγιστη επιδιωκόμενη προστασία εννοώντας την ύπαρξη αποτελεσματικών στοιχείων ελέγχου ώστε να εξακριβωθεί επαρκώς, αν ένας λογαριασμός π.χ. έχει δημιουργηθεί δηλώνοντας ψεύτικα στοιχεία, με στόχο την παραπλάνηση ή την εξαπάτησή άλλων χρηστών. Ανεξαρτήτως της ευεργετικής και αναμφισβήτητης πτυχής του, το διαδίκτυο μήπως παράλληλα αποτελεί και ένα είδος θερμοκοιτίδας προς όφελος επιτάχυνσης και εκτόνωσης κάθε λογής συμπεριφοράς;

Ένας ακόμη βαρυσήμαντος τομέας που μετεξελίχθηκε προς όμοια κατεύθυνση, και για παρόμοιους λόγους, είναι και η εκπαίδευσης. Παλαιότερα η πρόσβαση των πολιτών στην εκπαίδευση ήταν σίγουρα δυσκολότερη σε σύγκριση με σήμερα. Καταρχάς οι αντιλήψεις της εποχής, έθεταν το σχολείο σε δεύτερη μοίρα, κάποιες φορές δικαιολογημένα, λ.χ. στις εποχές επιβίωσης λόγω εμπόλεμου κινδύνου ή σε περιόδους πραγματικά έντονης οικονομικής φτώχειας και εν γένει κάθε φορά που απειλούνταν ο καθαυτός πυρήνας μιας ανθρώπινης απόλαυσης της ζωής.

Σήμερα κάθε γειτονιά ενδεχομένως να έχει πρόσβαση σε δύο ή περισσότερα σχολεία, διάφορων ηλικιών, σκοπών εκπαίδευσης και διαφορετικής φύσεως (Ιδιωτικό ή Δημόσιο σχολείο). Οι μαθητές χωρίζονται βάση ηλικίας και κύκλων μαθημάτων, αποκτούν ένα εβδομαδιαίο ωριαίο πρόγραμμα μαθημάτων, καθώς οι καθηγητές είναι υπεύθυνοι για μία σειρά καθηκόντων, τα οποία  επεκτείνονται στην εποπτεία της μελέτης των μαθητών μέχρι και συνοδεία μαθητών σε εκδηλώσεις. Το πραγματικό ζήτημα δεν είναι άλλο από το αν η εκπαίδευση μπορεί να προστατεύσει τους μαθητές της και από την ολοένα εξέλιξη των κοινωνιών, όταν οι ίδιοι πιθανόν εκτεθούν σε άδικες πράξεις, οι οποίες με τη σειρά τους ίσως πυροδοτήσουν ακόμη και νέες μορφές ηθικών ζημιών και εκπτώσεων κατά προσώπου και προσωπικότητας, οι οποίες πηγάζουν από τα νέα ρεύματα «παγκοσμιοποίησης» και τελικά τείνουν να επηρεάζουν εκατομμύρια πληθυσμιακές μονάδες τα τελευταία χρόνια.

Όσο εύκολο είναι να διακρίνουμε τις παραπάνω φάσεις, τόσο δύσκολο είναι να κάνουμε λόγο (ή να προοικονομεύσουμε) το education 3.0. Είτε βρισκόμαστε σε ένα μεταίχμιο ή στην αρχή μιας νέας εκπαιδευτικής πραγματικότητας, πλέον δεν είναι υπερβολή να μιλήσουμε για «παγκοσμιοποιημένη εκπαίδευση»² και να αναρωτηθούμε αν πρόκειται για μια «κακή εκπαίδευση»³.

Σε αυτό το, τουλάχιστον κατά τα φαινόμενα ιδιαίτερα προβληματικό, εκπαιδευτικό πλαίσιο, δεν βρίσκει μόνο γόνιμο έδαφος η σχολική βία. Είναι πιο επάναγκες από ποτέ να την εξειδικεύουμε και να την κατηγοριοποιούμε, λ.χ. στο bullying. Σε κάθε περίπτωση όμως τα ίδια τα σχολεία μοιάζουν αναποτελεσματικά να την διευθετήσουν, αφού κάποιες φορές κωλύονται ακόμη και για λόγους που σχετίζονται με τη «φήμη τους»⁴ και προτιμούν να περιορίζονται σε απλά πειθαρχικά μέτρα, όπως η αλλαγή τμήματος ή αποβολής⁵. Για του λόγου το αληθές, αρκεί η επίκληση της ελλαδικής τραγωδίας του Βαγγέλη Γιακουμάκη, όπου παρόλο που δεν επρόκειτο για ανήλικο και για δευτεροβάθμια ή πρωτοβάθμια βαθμίδα, η ολιγωρία του διευθυντή της τριτοβάθμιας σχολής, όπου φοιτούσε, αποδείχθηκε μοιραία⁶. Θα ήταν παράλειψη και ατιμία, εξάλλου, το να μην αντλήσουμε καθοδήγηση από το Β. Γιακουμάκη. Από τη στιγμή που σαν κοινωνία αποτύχαμε να τον προστατεύσουμε και να του παράσχουμε την κατάλληλη εκπαιδευτική εμπειρία, τουλάχιστον οφείλουμε να διδαχθούμε από αυτόν.

Στο παρόν πόνημα δεν θα επιδιωχθεί η μετάφραση του όρου bullying, και όταν για λόγους συγγραφικής αισθητικής θα επιλέγεται η χρήση ελληνικής λέξης, η λέξη αυτή θα είναι η λέξη «τραμπουκισμός», παρόλο που στην ελληνική βιβλιογραφία συναντιέται πιο συχνά η απόδοση του bullying ως παρενόχληση. Κρίνουμε την απόδοση αυτή ως ατυχεστάτη, και μεγάλο ατόπημα να ακολουθήσουμε αυτή την πεπατημένη σε μια κοινοδικαιική μελέτη, όπου υπάρχουν απτοί κίνδυνοι σύγχυσης με την αυτοτελή έννοια του harassment.

Παρόμοια, στη μελέτη αυτή δεν θα γίνει μνεία στον άμεσα ή στους άμεσα υπεύθυνους μιας συμπεριφοράς bullying. Ο ζημιώσας μεταπίπτει στην αδικοπραξία της επίθεσης, υποχρεούται σε αποζημιώσεις, ενίοτε και τιμωρητικές, ανεξαρτήτως προθέσεών του ⁷. Οι συγγραφείς θα καταπιαστούν κυρίως με την εκ προστήσεως ευθύνη του Κράτους.