Η ανθρωπότητα ανέκαθεν προσπαθούσε να βρει την «τέλεια» ισορροπία δικαίου μεταξύ των πολιτών. Δοκιμάσαμε διάφορα πολιτικά συστήματα, καταστρέψαμε άλλα απολυταρχικά στο όνομα κάποιου οράματος περί δίκαιας κοινωνίας. Κάποιοι υπερασπίστηκαν και κάποιοι εφάρμοσαν την «ισότητα του αποτελέσματος» και για την ακρίβεια του εν δύναμη αποτελέσματος. Προφανώς αναφέρομαι στον κομμουνισμό και προφανώς αναφέρομαι στο γεγονός ότι οι αμοιβές και η ποιότητα ζωής του κάθε ανθρώπου ήταν ίση, αφού θεωρητικά ήταν και ίσο το αποτέλεσμα. Όλοι ξέρουμε την εξέλιξη αυτής της ιδέας.
Στις μέρες μας, φαίνεται να έχουμε ισορροπήσει στην νοοτροπία της ισότητα των ευκαιριών. Σε θεωρητικό επίπεδο ο κάθε κάτοικος αυτού του πλανήτη είναι ελεύθερος να επιλέξει την επιθυμητή ποιότητα ζωή μέσα από τις κατάλληλες επιλογές. Κάποιος μπορεί να σπουδάσει σε καλό πανεπιστήμιο και να βρει μια καλά αμειβόμενη εργασία. Κάποιος μπορεί να γίνει πολιτικός ή επιχειρηματίας ή… και να μπλεχτεί με την showbiz. Και όλα αυτά χωρίς να έχουν σημασία η καταγωγή, το φύλο, η οικογένεια και εν τέλει η κοινωνική τάξη. Ακόμη και ένα παιδάκι στην Αφρική, μπορεί (όντως μπορεί; Ίσως αυτό είναι το θέμα) να μελετήσει και να κάνει αίτηση στο Yale ή στο Harvard.
Σίγουρα η ισότητα ευκαιριών δεν λειτουργεί άψογα, σίγουρα υπάρχουν πανεπιστήμια που διαλέγουν με διάφορα «υποκειμενικά» κριτήρια τους φοιτητές. Σίγουρα ακόμη και στην αγορά εργασίας υπάρχουν ακόμη διάφορες μορφές ρατσισμού. Αλλά ας υποθέσουμε ότι λειτουργεί και εν τέλει ίσως η εποχή που διανύουμε να έχει τις περισσότερες κοινωνικές ανακατάξεις που έχουν σημειωθεί πότε.
Είναι ωστόσο αρκετό όλη η δικαιοσύνη να στηρίζεται στην ισότητα των ευκαιριών; Αν η ισότητα των ευκαιριών λειτουργούσε στον υπέρτατο βαθμό, θα ήταν αρκετό να μιλάμε για δίκαιες κοινωνίες;
Ακόμη και αν η νοοτροπία αυτή λειτουργούσε όπως θα έπρεπε να λειτουργεί, ανάλογα με τις απαιτήσεις ενός χώρου, π.χ. για τα πανεπιστήμια η καλή γνώση αγγλικών ή άλλων γνώσεων, να είναι εφικτό ο οποιοσδήποτε να διεκδικήσει μια θέση, σίγουρα υπάρχουν περίπτωσης όπου η ισότητα των ευκαιριών είναι εντελώς άχρηστη. Ένα παιδάκι, όταν έχει να αντιμετωπίσει την πείνα λόγω υπερβολικά χαμηλού, σχεδόν εξευτελιστικού, οικογενειακού εισοδήματος είναι απόλυτα λογικά να μην μπορεί να ενδιαφερθεί για τα μαθήματα και σίγουρα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υπόκειται σε “διαγωνισμό” επί ίσοις όροις, ειδικότερα δε όταν ο ανταγωνισμός του είναι και παιδιά που έχουν την ευχέρεια για ιδιαίτερα. Το ότι ένας μαύρος στην Νότια Αφρική μπορεί πλέον να διεκδικήσει μια υψηλόμισθη θέση εργασίας στην NY είναι άνευ αξίας, αφού δεν διαθέτει, και ίσως δεν θα μπορούσε να διαθέτει, την απαραίτητη εκπαίδευση.
Από την άλλη, οι άνθρωποι φέρουν εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη των επιλογών τους. Σίγουρα κάποιος που δεν διέθετε την αποφασιστικότητα και το πνεύμα ώστε να αδράξει τις ευκαιρίες της αγορά ή των εκπαιδευτικών συστημάτων και προτίμησε να στραφεί στο έγκλημα δεν μπορεί να ανταμείβεται με κάποιον που κόπιασε να αποκτήσει την μόρφωση και λοιπές δεξιότητες. Αν και κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται εν λευκό, μπορούμε να “αποδεχτούμε” (φυσικά λόγο απλούστευσης της συζήτησης) την ορθότητα του παραπάνω επιχειρήματος. Έξαλλου και ο Alejandro Toledo ξεκίνησε σαν λουστράκος σε μια φτωχογειτονιά του Περού και κατέληξε με διδακτορικό και Πρόεδρος του Περού.
Ωστόσο νομίζω η ισότητα των ευκαιριών δεν μπορεί να δώσει λύση και σε άλλες πτυχές της καθημερινότητας. Ένα εύκολο παράδειγμα είναι η ανεργία και μπορούμε μια πιάσουμε ακόμη και την περίπτωση όπου κάποιος μένει άνεργος χωρίς να είναι καν υπεύθυνος. Πολλά επαγγέλματα χάθηκαν λόγο των δυνάμεων των αγορών. Όταν κάποιος Βρετανός αποφάσιζε να κάνει σταδιοδρομία στον τότε ελπιδοφόρο τομέα της ναυτιλίας, πως θα μπορούσε να γνωρίζει ότι η Κορέα και η Κίνα θα εκτροχιάσουν την Βρετανία εκτός της ναυτιλίας και προφανώς ένας τέτοιος εργάτης έχει μηδαμινές πιθανότητες να δουλέψει ως μη ανειδίκευτος εργάτης.
